G-orkest starten: muziek met een beperking

1. Leren door meedoen. Tijdens een repetitie leer je van elkaar. De stappen zijn steeds: luisteren > meedoen > ondersteuning van de kleurennotatie.
2. Eigen regie. Bij de Jostiband heeft elke ‘wijk’ één begeleider (zie plattegrond). Op elk niveau moeten orkestleden goed opletten: wanneer moet ik invallen en wat is mijn partij? Ook krijgen orkestleden taken als opbouwen en opruimen.
3. Oefen samenspel samen. Melodie-instrumenten kunnen verschillende stemmen spelen. En het slagwerk zorgt voor het ritme. Je oefent harmonieën en ritme zoveel mogelijk samen. Je hoort hoe jouw partij mét die van een ander samenklinkt. Zo onthoud je hem beter dan wanneer je los oefent.
4. Voorspelbaar en strikt. Alerte, strakke en duidelijke begeleiding: daarmee zorg je dat een repetitie voor iedereen een feest blijft. Zorg op vaste momenten voor pauze en rituelen zoals het spelen van “Lang zal ze leven” bij verjaardagen. Naar de wc gaan of met je mobiel spelen mag niet tijdens de repetitie. Jostiband-orkestleider Lyan Verburg: “We zijn strikt, maar dat helpt juist om de sfeer erin te houden.”
5. Rekening houden met elkaar. Soms moet je even stil zijn om te luisteren. Of je moet wachten met invallen. Samen spelen betekent ook werken aan sociaal gedrag.
6. Meebelevers. Laat anderen actief meegenieten van het samenspel. Bijvoorbeeld met een bellenkrans of triangel. Leg ook hier de lat hoog. Mensen met een ernstige beperking kunnen vaak leren om bijvoorbeeld alleen in het refrein mee te doen.
7. Werk naar een doel. Of het nu een groot concert is of een kleinschalig voorspeelmoment: het motiveert enorm om de muziek af en toe te delen met publiek.

Jostiband orkestleider Lyan Verburg krijgt regelmatig mails of telefoontjes van beginnende G-orkesten. Ze deelt graag kennis en lessons learned.

1. Tijd en geld. Een g-orkest kost vaak veel meer tijd en inspanning dan gedacht. Vrijwilligers haken vervolgens af. Lyan Verburg: “Mensen zien ons op tv en zeggen: ‘Dat wil ik ook.’ Maar wij hebben ruim een halve eeuw ervaring. Bovendien hebben wij Ipse de Bruggen achter ons staan. Met alleen vrijwilligers is het bijna niet op te brengen. Zorg dus dat je goede ondersteuning hebt en een toereikend budget.”
2. Geen duidelijk doel. “Gaat het om muziekplezier? Of wil je over een halfjaar op de bühne staan? Maak in elk geval een plan. Het bloedt vaak dood als je alleen repeteert en zegt: ‘Oké jongens, tot de volgende keer.’”
3. De x-factor mist. “Wij doen er heel veel aan om onze orkestleden succeservaringen te geven bij optredens. We denken ongelooflijk goed na over of iets de moeite waard is om naar te luisteren en kijken. Daarin gaan we echt ver, denk aan zaken als neusknippers die we meenemen om ervoor te zorgen dat alle orkestleden er verzorgd uitzien. En muzikaal willen we gewoon echt iets neerzetten. Zingen en blaasinstrumenten zijn bijvoorbeeld qua mondmotoriek vaak lastig. Als je regelmatig optreedt, zoals wij, dan is het echt belangrijk dat je het goed laat klinken en de orkestleden omhoog tilt”.
4. Te weinig eigen regie. “Onze insteek is dat orkestleden zoveel mogelijk zelf moeten doen. Je kunt naast elk orkestlid een begeleider zetten die de juiste toets aanwijst.  Daar is natuurlijk niks mis mee, maar wij komen er nog steeds achter, dat cliënten meer kunnen dan we denken. Dus probeer ze te prikkelen en te stimuleren.”
5. Niet beginnen… “Je moet niet onderschatten wat er allemaal bij komt kijken, maar als je niet begint, dan kom je ook nergens. Wat heel belangrijk is: de continuïteit. Je moet wel beginnen. Bij deze doelgroep is het echt lastiger om uit te leggen als je na drie maanden stopt. Dat betekent niet dat je groot moet denken. Bouw een stevige fundering en werk daarna steeds naar iets toe. ”

Harmonieorkest Vleuten (HOV) is een amateurvereniging met 8 orkesten, waaronder sinds 2019 een G-orkest. Christel Veenstra was betrokken bij de opstart.

“We vroegen ons steeds af: hoe krijg je de orkestleden hier en wat heeft deze doelgroep nodig? Kunnen we dat bieden? Hoeveel begeleiding heb je tijdens de avond bijvoorbeeld nodig? Hoe maak je het voorspelbaar genoeg? Vervolgens kostte de werving en organisatie natuurlijk tijd.

Je moet bij deze doelgroep vooraf natuurlijk goed nadenken, maar uiteindelijk moet je gewoon beginnen. De orkestleider heeft vijf nummers uitgekozen en daarmee zijn ze gestart. We gebruiken de bladmuziek van de Jostiband, want die werkt gewoon. Het is zo mooi om te zien hoe enthousiast mensen worden van muziek.”

Welke instrumenten zijn geschikt voor een G-orkest? Natuurlijk zijn we bij de Jostiband verwend met heel veel keuze. Ook als je net begint, kan onze instrumentenlijst je misschien inspireren.

 De Jostiband heeft instrumenten voor alle niveau’s. En: voor alle smaken. De ene wil graag slaan op de drums. De ander houdt van keyboard spelen.

Bovendien letten we goed op hoe het samenspel uiteindelijk klinkt.

Blaas- en strijkinstrumenten hebben we niet. Voor mensen met een beperking, vaak ook motorisch, is het heel lastig om die instrumenten op het niveau te bespelen dat het orkest nastreeft. Die klanken komen dus zonodig uit de keyboards.

De basisinstrumenten zijn:

Melodie-instrumenten

• Keyboards
• Elektrische piano
• Accordeons
• Xylofoons
• Gitaar

Ritme-instrumenten (percussie)

• Drumstellen
• Kleine drumkits
• Pauken
• Klokkenspel
• Klein slagwerk: tamboerijnen, sambaballen, belletjes, triangels, houten stokjes (claves), regenmakers (rainsticks)

Voor de muzikale én visuele dynamiek heeft het orkest daarnaast ook allerlei extra instrumenten die af en toe gebruikt worden, zoals djembé’s, cajons en chimes. Blikvanger vooraan is de percussionist die o.a. cabassa, claves en een rattler als extra handpercussie-instrumenten gebruikt.

Samen repeteren

Bij het artikel over Kleurenmuziek staan tips om een individuele muzikant op weg te helpen. Bij samenspel geldt hetzelfde basisprincipe: je leert spelen door veel luisteren en dan meedoen.

De Jostiband doet vaak wel een jaar over het instuderen van een nieuw nummer. Het betekent vooral: heel veel voorspelen, meeswingen en langzaam het lied heel goed leren kennen.

Harmonieën

Om het auditief geheugen optimaal te gebruiken en te trainen, oefenen orkestleden harmonieën zoveel mogelijk samen. Je hoort hoe jouw partij mét die van een ander samenklinkt. Zo onthoud je hem beter dan wanneer je los oefent. Ook bij bijvoorbeeld het aanleren van de tweede stem op keyboard zijn de stappen weer:

• luisteren
• meedoen
• ondersteuning dankzij de kleurennotatie

Bij het instuderen is het geen probleem als iedereen eerst de melodie meespeelt. Later leert een deel van de keyboardspelers en accordeonisten de tweede stem. Daarnaast is er de sectie die alleen de grondtonen speelt. Zo ontstaan harmonieën. Daarbij zijn de keyboardklanken ook heel belangrijk. Vaak kiest de Jostiband voor strijkersgeluiden, omdat het pianogeluid niet mooi klinkt als op 40 keyboards tegelijk gespeeld wordt.

Kleine muziekinstrumenten uit de ‘muziekkoffer’

Ook muzikanten met ernstige, meervoudige beperkingen kunnen meedoen. Zij gebruiken kleine ritme-instrumenten zoals een bellenring. De instructie is simpel.

Je leert door meedoen welk instrument wanneer nodig is, bijvoorbeeld: in het tweede refrein de tamboerijn, in het derde de belletjes en verder niets.

De begeleider dirigeert de start- en stopmomenten en let op dat de instrumenten weer op tafel liggen na gebruik, zodat er geen geluiden blijven doorklinken.

Bekijk onze meespeelvideo’s en kies een nummer uit en klik op ‘de muziekkoffer’.

Repertoire en arrangementen Jostiband

Het repertoire van de Jostiband is groot: meer dan 100 nummers, variërend van religieuze liederen zoals “Heer uw licht” tot “Viva la Vida” van Coldplay of “This is what it feels like” van Armin van Buuren. Het orkest speelt actief zo’n 20 tot 25 nummers.

Een nieuw nummer instuderen tot concertniveau duurt wel een jaar, dus de keuze gaat zorgvuldig. Soms dragen meerdere concertleden een nummer aan. De laatste jaren is bovendien bewust voor muziek gekozen die een jong publiek aanspreekt. Bekijk de muziekboeken.

Arrangeren

Een nieuw nummer instuderen begint bij de arrangeur, die het nummer soms wel dertig keer luistert om het helemaal te ontleden. Hoe zit het in elkaar? Wat kun je uitkleden? Zelfs de melodielijn wordt vaak versimpeld. Alleen de vaste pianist en één orkestlid spelen de complete partij met twee handen. Zo’n 20 orkestleden speelt al snel de melodielijn mee. De rest volgt.

Een andere must bij arrangeren volgens de Jostimethode: niemand zit mee te doen om het meedoen. De arrangeur zoekt dus naar logische, mooie invalmomenten voor klein slagwerk, zodat ook bijvoorbeeld de ‘meebelevers’ (EMB) goed te horen zijn.

Muziek maken met mensen met een beperking geeft energie. Heb jij al een Jostibreak ingelast?

Een Jostibreak is een korte muziekactiviteit. Denk aan een lied op de gitaar of spelen met de muziekkoffer vol kleine muziekinstrumenten.

Jostibreak met BN’ers

Op deze site vind je 3 kant-en-klare Jostibreaks. Het zijn meespeelvideo’s met Maan, Guus Meeuwis en Marco de Hollander. Ze zijn helemaal klik & go. Gewoon kijken en meedoen.

Ze zijn nóg leuker als jij, als begeleider, helpt om alles eruit te halen. Je kunt namelijk meedoen met verschillende instrumenten met en zonder Kleurenmuziek. Bekijk de opties en kies de beste voor jouw activiteit.